Lawenda – uprawa i pielęgnacja w ogrodzie

Lawenda to jedna z najbardziej rozpoznawalnych roślin kwitnących na świecie, wykorzystywana w przemyśle perfumiarskim, kosmetycznym i spożywczym, a także ceniona jako malownicza ozdoba ogrodów. Jej nazwa wywodzi się od łacińskiego określenia lavare, czyli czyścić i odnosi się do oczyszczających i antyseptycznych właściwości tego kwiatu.

Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego, a jej niebieskofioletowe lub purpurowe kwiaty roztaczają intensywny, zmysłowy zapach, którego nie da się z niczym pomylić. Jest znana od czasów antycznych, posługiwali się nią starożytni Grecy, Żydzi i Rzymianie. Rośnie na Wyspach Kanaryjskich, w Anglii, Chinach i Indiach, ale najbardziej kojarzy się z Prowansją, gdzie uprawiana na masową skalę tworzy bajkowe fioletowe pola. Choć uwielbia ciepło i słońce, potrafi zaaklimatyzować się również w nieco chłodniejszych krajach takich jak Polska. Doskonale odnajdzie się zarówno w przydomowych ogródkach, jak i na balkonach i parapetach. Zbliżająca się wiosna to znakomity czas, by dla tej wyjątkowej rośliny znaleźć miejsce wśród innych domowych kwiatów.

Lawenda – odmiany

Choć wyróżnia się ponad 30 gatunków lawendy i 300 jej odmian, w ogrodnictwie najczęściej wykorzystywane jest jedynie kilka rodzajów tej rośliny. Różnią się one od siebie kształtem i wielkością kwiatów oraz liści, a także w niewielkim stopniu preferencjami uprawnymi. Do uprawy ogrodowej najlepiej wybrać któryś z wymienionych poniżej gatunków.

• Lawenda angielska (wąskolistna, lekarska, prawdziwa, Lavandula angustifolia) ze względu na swoją mrozoodporność jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem lawendy w Polsce. Tworzy zwarte kępy o wysokości około 50 cm, kwitnie w lipcu i w sierpniu. Jej liście są małe, wąskie, o srebrzystym odcieniu, zaś kwiaty drobne i mogące osiągać barwy od bladego fioletu do purpury.

• Lawenda francuska (Lavandula stoechas) jest odmianą znoszącą niskie temperatury jedynie do -7 stopni Celsjusza. Z tego też powodu najlepiej sprawdza się hodowana w doniczkach – posadzona w gruncie będzie prawdopodobnie rośliną jednoroczną. W ciepłym klimacie charakterystycznym dla basenu Morza Śródziemnego może osiągać wysokość nawet 1 metra, jednak w polskich ogrodach najczęściej wyrasta jedynie na 50 centymetrów. Kwiatostany lawendy francuskiej przypominają pękate kłosy, a na ich czubkach wyrastają płatki w kształcie skrzydełek. Kwiaty mogą być białe, liliowe, fioletowe, niebieskawe lub lekko różowe, są jednak mniej aromatyczne niż w odmianie angielskiej. Zakwita w maju i w czerwcu, jednak jeśli warunki sprzyjają może powtórnie rozkwitnąć również jesienią.

• Lawenda pośrednia (Lavandula x intermedia) zwana lawendyną, powstała ze skrzyżowania dwóch innych gatunków lawendy. Cechuje się okazałymi kwiatostanami w kształcie długich kłosów. Osiąga nawet 100 cm wysokości, kwitnie od czerwca aż do października. Lepiej radzi sobie z nadmiarem wilgoci i jest mniej podatna na szarą pleśń niż pozostałe gatunki tej rośliny. Zimuje w gruncie, ale wymaga odpowiedniego okrycia przed mrozem.

Kiedy i jak sadzić lawendę w ogrodzie?

Wiosną na ogrodniczych stoiskach i targach kwiatów, sadzonki lawendy są jednymi z najczęściej spotykanych kwiatów, kuszącymi obietnicą odurzającego zapachu. Część osób obawia się jednak, że ta kojarząca się z ciepłymi rejonami Francji roślina będzie wymagająca w uprawie i nie przyjmie się w przydomowym ogródku. Nic bardziej mylnego – lawenda nie jest zbyt wymagającym kwiatem i do szczęścia potrzeba jej głównie słońca, którego latem jest w Polsce zwykle pod dostatkiem. W dodatku gatunek wąskolistny charakteryzuje się dobrą odpornością na mróz, wobec czego nie powinien mieć szczególnych problemów z przetrwaniem polskiej zimy. Tak więc sadzonki lawendy w dłoń – czas, żeby ta wyjątkowa roślina zagościła wiosną w jak największej liczbie przydomowych ogrodów.

Jeśli sadzonka lawendy jest już nasza, czas zastanowić się, gdzie ją posadzić. Najlepsze będzie stanowisko mocno nasłonecznione i osłonięte od wiatru – na przykład pod ścianą domu. Gleba powinna być lekka, przepuszczalna, dość żyzna, o odczynie neutralnym lub lekko zasadowym, ze sporą ilością wapnia. Podłoże w żadnym razie nie może być podmokłe – lawenda nie lubi wilgoci. Jeśli roślina ma być zasadzona na gruncie mniej przepuszczalnym, na dnie wykopanego dołka trzeba ułożyć warstwę drenującą.

Lawenda bujnie się rozrasta, tak więc dobrze zapewnić jej sporo przestrzeni. Jeśli planujemy zasadzić lawendę w rzędzie, odstępy między krzaczkami gatunku wąskolistnego powinny wynosić 40 cm, zaś między poszczególnymi rzędami – 60cm. Krzaczki lawendy pośredniej powinny być z kolei sadzone w odległości 60 cm od siebie, a odległość pomiędzy rzędami powinna wynosić ok. 80 cm. Kiedy sadzić lawendę? Można to zrobić zarówno wiosną, jak i późnym latem. Zasadzona w jednym sezonie, zakwitnie w kolejnym i będzie cieszyć oko od lipca do sierpnia.

Drugim sposobem na wprowadzenie tej rośliny do ogrodu jest jej wysianie. Nasiona lawendy należy najpierw poddać stratyfikacji, czyli wychłodzeniu – przez około 2 miesiące powinno się przetrzymać je w temperaturze 3 stopni Celsjusza. Najłatwiej zrobić to wysiewając lawendę w listopadzie na zabezpieczony przed mrozem rozsadnik. Gdy siewki osiągną wysokość 5 cm (najpóźniej w połowie maja) trzeba je pikować – rozdzielić i przesadzić w wybrane miejsce. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że kwitnienie lawendy nastąpi dopiero w kolejnym roku po posianiu.

Podlewanie i nawożenie lawendy w ogrodzie

Lawenda, której ojczyzną są kraje słoneczne i ciepłe, przystosowana jest do znoszenia suszy. Nadmierna wilgoć jej nie służy, wobec tego podlewanie lawendy należy wykonywać bardzo oszczędnie i w dużych odstępach czasu – przemoczenie rośliny może skutkować rozwojem chorób grzybowych np. szarej pleśni objawiającej się brązowieniem pędów i liści. Większe ilości wody są potrzebne jedynie świeżo posadzonym krzaczkom, jednak okazy kilkuletnie, z dobrze wykształconym systemem korzeni dobrze poradzą sobie przy minimalnym nawadnianiu – tylko w okresach braku deszczu.

Lawenda nie potrzebuje również szczególnego nawożenia. Od czasu do czasu można zasilić ją mieszanką nawozową, ale trzeba przy tym uważać na nawozy szybko uwalniające azot – mogą one spowodować nadmierny rozwój zielonych części rośliny. Jesienią warto wykonać wapnowanie podłoża, które przyczyni się do utrzymania lubianego przez roślinę zasadowego odczynu gleby.

Jak i kiedy przycinać lawendę?

Przycinanie jest jedną z najważniejszych czynności pielęgnacyjnych związanych z lawendą ponieważ wspomaga ono bujny wzrost rośliny. Pierwsze cięcie w sezonie należy wykonać wiosną przed kwitnieniem lawendy, czyli na przełomie kwietnia i maja. Pędy przycinamy wówczas dość mocno, bo minimum o 10 cm – według niektórych roślinę należy skracać jeszcze bardziej radykalnie, nawet o połowę jej wysokości. Dzięki takiemu cięciu lawenda zacznie intensywnie wypuszczać młode pędy i co za tym idzie, ładnie się rozkrzewi.

Drugie przycięcie powinno nastąpić zaraz po przekwitnięciu lawendy, późnym latem lub wczesną jesienią. Jak przycinać lawendę po przekwitnięciu? W tym wypadku wystarczy jedynie delikatne obcięcie suchych kwiatostanów – obcięcie lawendy na zimę zdopinguje roślinę do bujniejszego wzrostu w kolejnym sezonie. Przycinając roślinę, pamiętajmy o tym, bym nadać jej kształt kopuły – oprócz walorów estetycznych wspomoże to jej równomierne rozkrzewianie się.

Zimowanie lawendy ogrodowej

Ze względu na swoje pochodzenie lawenda jest zdecydowanie rośliną ciepłolubną i niskie temperatury nie są dla niej najlepszymi warunkami. O ile lawenda wąskolistna jest mimo to w stanie znieść duże mrozy, o tyle lawenda pośrednia jest rośliną delikatną. Bez względu na gatunek, warto przygotować lawendę na chłodne miesiące. Przede wszystkim należy ją wzmocnić – przyda się nawożenie potasem, który przyspieszy drewnienie łodyg rośliny i magazynowanie przez nią substancji odżywczych. Drugim ważnym czynnikiem od którego zależy przetrwanie przez roślinę zimy, jest właściwe jej przycinanie w sezonie.

Bardziej wrażliwe odmiany lawendy warto na zimę okryć agrowłókniną, zwłaszcza jeśli roślina została posadzona na słabo osłoniętym terenie, podatnym na silne, wysuszające wiatry. Należy jednak pamiętać, by nie okrywać lawendy na wszystkie chłodne miesiące, a jedynie na te dni, w które ma wystąpić wysoki mróz połączony ze słońcem i intensywnym wiatrem.

Lawenda w ogrodzie – inspiracje

Ze względu na swoje walory estetyczne, lawenda jest wykorzystywana do dekoracji ogrodowych rabat i skalniaków, tworzy się z niej obwódki, sadzi w dużych grupach i mniejszych kępach. Najpiękniej wygląda zestawiona z krzewami i kwiatami o łagodnych, pastelowych barwach – rośliny o bardziej intensywnych kolorach mogłyby ją przytłoczyć i odwrócić uwagę od jej subtelnego uroku. Dobrze skomponuje się z różanymi krzewami, macierzanką, kocanką, goździkami czy kępami ozdobnych traw. Pasuje do elementów rustykalnych i prowansalskich – sprawdzi się w kompozycjach z ceglanymi murkami i kamiennymi ścianami, zadomowi się pod wiklinowym płotkiem czy wzdłuż wyłożonej piaskowcem ścieżki. Warto ją sadzić tam, gdzie domownicy spędzają latem dużo czasu – jej zapach umili wypoczynek, przyciągnie motyle i pszczoły a odstraszy uciążliwe komary.

Lawenda – właściwości kosmetyczne

Komercyjnie lawenda jest uprawiana głównie dla cennego olejku, pozyskiwanego metodą destylacji z parą wodną z płatków i łodyg rośliny. Do tego procesu najchętniej wykorzystywana jest lawenda wąskolistna – daje ona olejek eteryczny o słodkawej tonacji, idealnej do aromatyzowania mydeł, balsamów, perfum, wód toaletowych i innych kosmetyków. Ceniona jest również lawenda francuska, choć jej zapach jest nieco ostrzejszy, bogaty w tony terpentyny. Istnieje również tzw. olejek spikowy wytwarzany z lawendy spiki (Lavandula latifolia) o aromacie kojarzącym się z rozmarynem i kamforą – jest on stosowany głównie do nadawania zapachu tańszym rodzajom mydeł.

Lawenda – właściwości kulinarne

Choć lawenda kojarzy się głównie z kosmetyka i ogrodnictwem, nie są to jej jedyne zastosowania. Aromatyczny nektar produkowany przez kwiaty tej rośliny przyciąga bowiem pszczoły, które wytwarzają z niego wysokojakościowy miód. Jej suszone kwiaty można wykorzystać jako przyprawę do mięs, ryb i warzyw – solo lub w połączeniu z tymiankiem, cząbrem, bazylią czy oregano, a więc ziołami wchodzącymi w skład mieszanki prowansalskiej. Dla większej egzotyki można też spróbować własnoręcznie przygotować aromatyczną marokańską mieszankę Ras El hanout, powstającą z połączenia lawendy m.in. z mielonymi płatkami róż, cynamonem, kardamonem, zielem angielskim, imbirem czy kolendrą.

Lawenda – aromaterapia i ziołolecznictwo

Rozluźniające, uspokajające i odprężające właściwości lawendy sprawiają, że jej olejek stosowany jest do masażu i kąpieli relaksacyjnych. Bywa wykorzystywany do łagodzenia lęków i stresu oraz do zwalczania bezsenności. Rozgrzewa i znieczula, koi dolegliwości reumatoidalne i menstruacyjne. Inhalacje za pomocą lawendy łagodzą bóle głowy i migreny wywołane stresem, a dzięki bakteriobójczym właściwościom rośliny pomagają zwalczyć infekcje dróg oddechowych. Napary lawendowe są rekomendowane przy dolegliwościach trawiennych.