Kompostownik – co warto wiedzieć o kompostowaniu w ogrodzie?

Ścięta trawa po koszeniu, chwasty z pielenia rabat, zgrabione liście, gałęzie po przycinaniu krzewów i drzew to pozostałości po standardowych pracach ogrodniczych. Zamiast je wyrzucać, warto – wraz z odpadami organicznymi z kuchni – wrzucić je do kompostownika i zmienić w użyteczny kompost. Jaki rodzaj kompostownika wybrać? Co można kompostować? Jakimi zasadami kierować się, tworząc kompostownik diy? Co przyspiesza kompostowanie? Odpowiadamy na najczęstsze pytania dotyczące kompostowania w ogrodzie.

• Co to jest kompostowanie?
• Kompostowanie a biodegradacja, fermentacja i biogaz
• Jakie są optymalne warunki kompostowania?
• Co to jest kompostowanie gorące i zimne?
• Rodzaje kompostowników – czym się różnią?
• Gdzie postawić kompostownik?
• Co można kompostować?
• Co nie powinno być kompostowane?
• Ile trwa kompostowanie i co przyspiesza kompostowanie?

Co to jest kompostowanie?

Zastanawiasz się, co to jest kompostowanie? Chociaż trudno o jednoznaczną definicję kompostowania, przyjmuje się, że jest to biologiczne przetwarzanie odpadów organicznych w użyteczny kompost z użyciem naturalnych procesów biochemicznych zachodzących w glebie. Metoda ta skutecznie unieszkodliwia odpady pod względem sanitarnym dzięki wykorzystaniu mikroorganizmów (nicienie, grzyby czy bakterie beztlenowe), makroorganizmów glebowych (dżdżownice), a także tlenu. Produkty poddane kompostowaniu przetwarzane są na podobny do próchnicy materiał bogaty w składniki organiczne, który jest łatwo przyswajany przez wzrastające rośliny.

Na czym polega kompostowanie? W przyrodzie kompostowaniu poddawane są resztki uschniętych roślin, opadłe z drzew liście czy gałęzie leżące bezpośrednio na ziemi. W ogrodzie skalę tego procesu możemy zwiększyć, tworząc specjalny kompostownik, czyli miejsce, w których gromadzić będziemy resztki organiczne. Kompostowanie przynosi więc różne korzyści - nie tylko pozwala na nieszkodliwe dla środowiska zagospodarowanie odpadów organicznych z ogrodu i kuchni, ale też wytwarza wysokiej jakości nawóz naturalny.

Dla procesu kompostowania istotna jest także optymalna wilgotność wynosząca od 40 do 60%. Dlaczego? Gdy pryzma kompostowa jest zbyt sucha, procesy rozkładu ustają, gdy jest zbyt mokra, rozpoczyna się gnicie. Chcąc prawidłowo przeprowadzić proces kompostowania, warto zwrócić także uwagę na stosunek węgla do azotu w materiale poddanym przetworzeniu. Jeżeli zachowany proporcje mniej więcej 25:1 – 30:1 (węgiel do azotu), kompostowanie przebiegnie szybciej, a otrzymany kompost będzie lepszej jakości.

Jakie produkty organiczne zawierają węgiel? Są to np. słoma, trociny, liście drzew, rozdrobnione gałęzie czy kora drzew. Azot można dostarczyć natomiast za pomocą odpadów z owoców i warzyw, pozostałości po koszeniu trawy, pokrzyw czy obornika. Kiedy dodać do kompostownika składniki bogate w azot? Sygnałem jest wolniejszy niż dotychczas rozkład kompostowanych odpadów. Objawem świadczącym o konieczności wzbogacenia mieszanki kompostowanej o składniki bogate w węgiel jest natomiast nieprzyjemny zapach amoniaku wydobywający się z kompostownika.

Co to jest kompostowanie gorące i zimne?

Kompostowanie można przeprowadzić na dwa sposoby – wyróżnia się więc kompostowanie gorące, jak i kompostowanie zimne. W pierwszym przypadku kompostowania termofilnego, nazywanego też kompostowaniem metodą Berkeley czy kompostowaniem ciepłym mamy do czynienia z metodą kontrolowanego kompostowania, w którym stos odpadów osiąga temperaturę nawet ok. 60 stopni Celsjusza. Baczną uwagę zwraca się w niej na proporcje składników kompostowanych, wilgotność czy natlenienie. Stos odpadów zielonych do kompostowania tworzy się w proporcjach 1:30 resztek zielonych do brązowych, a więc np. gałęzi. Całość wzbogaca się warstwami obornika.

Kompostowanie na ciepło można przeprowadzić w usypanej pryzmie lub w zamkniętym kompostowniku. W pierwszym przypadku warto stos przykryć np. plandeką ogrodową, co pozwoli zachować odpowiednią wilgotność i przyspieszy rozkład odpadów organicznych na pożyteczny kompost. Co kilka, kilkanaście dni należy pryzmę przerzucić, zamieniając kolejność warstw kompostownika, a więc na spód wrzucić warstwę wierzchnią. Dostarczy to żyjącym w kompostowanych odpadach bakteriom termofilnym i dżdżownicom tlen, a więc zminimalizuje ryzyko wystąpienia procesu gnicia. Kompostowanie na zimno nie jest kontrolowane, przez co jest zdecydowanie wolniejsze i zachodzi w naturalnym tempie i w niskiej temperaturze.

Rodzaje kompostowników – czym się różnią?

W ogrodach spotkać można różnego typu kompostowniki. Najprostszym sposobem na stworzenie własnego kompostownika, jest usypianie w ustronnym miejscu naturalnej pryzmy, a więc stosu, na którym składuje się na niej resztki organiczne z ogrodu czy kuchni. Na jej spodzie warto umieścić bezpośrednio na ziemi rozdrobnione gałęzie i suche patyki, dzięki czemu do wnętrza pryzmy dostawać się będzie tlen. Inną kategorię stanowią kompostowniki otwarte (nazywane kompostownikami skrzyniowymi), w przypadku których pryzma kompostowa ograniczona jest po bokach niepełnymi ściankami z otworami, przez które do wnętrza dostaje się tlen. Mogą to być kompostowniki drewniane, kompostowniki z palet drewnianych, kompostowniki betonowe, kompostowniki z płyt ogrodzeniowych, ale też kompostowniki z siatki ogrodzeniowej.

Producenci oferują nam również kompostowniki zamknięte o czterech ścianach i pokrywie, które określane są także kompostowniki termiczne czy termokompostowniki. Przeważnie są to kompostowniki plastikowe z pokrywą lub kompostowniki drewniane z pokrywą. Są one szczelniejsze niż kompostowniki otwarte i najczęściej wykonane są z tworzyw sztucznych lub z drewna. Łatwiej w nich u uzyskanie wyższej temperatury pryzmy, a przez to szybsze przekształcenie odpadów organicznych w kompost.

Ciekawym rozwiązaniem są także kompostowniki obrotowe, a więc kompostowniki bębnowe czy kompostowniki z beczki. Przybierają one formę plastikowej czy metalowej beczki, która ułożona jest na podwyższeniu, np. metalowych nóżkach. Dzięki temu z łatwością można nią przekręcać, napowietrzając i mieszając znajdujące się wewnątrz resztki organiczne.

Ze względu na liczbę komór kompostowniki można podzielić na kompostowniki jednokomorowe, kompostowniki dwukomorowe czy nawet kompostowniki trzykomorowe.

Gdzie postawić kompostownik?

Jak znaleźć najlepsze miejsce na kompostownik w ogrodzie? Gdzie postawić kompostownik? Szukając odpowiedzi na tak postawione pytania, należy pamiętać, że kompostowanie zachodzi najlepiej przy odpowiedniej wilgotności. Kompostownik warto więc usytuować w miejscu zacienionym, gdzie słońce nie będzie bezpośrednio opierać się o pryzmę kompostową czy kompostownik otwarty lub zamknięty. Istotne jest również, aby kompostownik stał w miejscu bez przeciągów, a więc w spokojnym zakątku ogrodu. Dzięki temu stos odpadów do kompostowania nie będzie szybko wysychał, a dodatkowo – gdyby zaszły w nim niechciane procesy gnilne – zapach zgnilizny nie będzie roznosił się po całym ogrodzie. Jakie wymagania powinno spełniać jeszcze miejsce na kompostownik?

Pryzmę czy ograniczony ściankami kompostownik powinno się ustawiać bezpośrednio na ziemi, a nie na np. betonowych płytach. Dlaczego? Wprost z gleby do naszej kompostowanej pryzmy tą drogą dostaną się dżdżownice czy bakterie odpowiadające za rozkład opadów organicznych. Dodatkowo nadmiar wody, np. po deszczu, wsiąknie w podłoże.

Czy powinno się przykryć kompostownik? Pokrywa lub zastosowanie plandeki jest sensowne, ponieważ chroni pryzmę kompostową przed wchłanianiem nadmiaru wilgoci w wyniku ulew czy śnieżyc.

Szukając optymalnego miejsca na kompostownik, warto wziąć pod uwagę aspekt prawny. W przypadku ogrodowych, niewielkich kompostowników nie działają przepisy prawa budowlanego i nie ma konieczności zgłaszania tworzenia kompostownika. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury należy jednak pamiętać o zlokalizowaniu go w pewnej odległości od płotu, np. w przypadku kompostowników o pojemności od 10 do 50 m3 co najmniej 7,5 metra od granic sąsiedniej działki.

Co można kompostować?

Kompostowanie będzie efektywne, o ile na pryzmę czy do kompostownika będziemy wrzucać odpowiednie odpady organiczne. Wbrew pozorom nie wszystko może być bowiem przekształcone w kompost. Co więc można kompostować? Z odpadów ogrodowych będą to przede wszystkim ścięta trawa, rozdrobnione gałęzie drzew i krzewów, trociny, korę, zgrabione liście (bez liści dębu, orzecha włoskiego, buku i olchy), ale też chwasty z pielenia rabat (część nadziemna bez korzeni i nasion, aby nie odrastały w pryzmie kompostowej), słomę i siano, muł ze zbiorników wodnych, obornik koński, krowi czy kurzy.

Z odpadów kuchennych można do kompostowania wrzucać m.in. rozdrobnione skorupki jaj, obierki i resztki warzyw oraz owoców, wysuszone i wolne od pleśni pieczywo, fusy z kawy i herbaty. Do kompostownika można również dodać organiczne odpadki domowe takie jak niezadrukowany papier (szary), zwiędnięte czy uschnięte bukiety kwiatów, podłoże do kwiatów po przesadzaniu roślin, liście kwiatów doniczkowych, naturalną wełnę, pióra czy włosy, a także popiół z kominka (z palenia drewnem).

Co nie powinno być kompostowane?

Równie ważne jak to, co można wrzucać do kompostownika, jest to, czego nie powinno się do niego dodawać. W internecie pojawia się wiele pytań, np. czy można wrzucać chleb do kompostownika, czy możliwe jest kompostowanie cytrusów, jabłek, mięsa itp. Jaka jest odpowiedź? Do kompostownika nie należy wrzucać odpadów zwierzęcych, a więc mięsa, kości, skór, tłuszczu, ale też nabiału. Nie dość, że mogą być one przynętą dla much i dzikich zwierząt, to jeszcze rozkładają się przez gnicie i mogą być przyczyną nieprzyjemnego zapachu kompostownika.

Jeżeli rośliny w naszym ogrodzie chorują, np. mają choroby grzybicze, należy je zutylizować, a nie dodawać do kompostownika. Podobnie z owocami czy warzywami spleśniałymi. Dlaczego? Przy klasycznym, długotrwałym rozkładzie odpadów organicznych nie zostaną zniszczone drobnoustroje chorobotwórcze i nasz kompost może być zainfekowany. Co z cytrusami? Udowodniono, że ich obecność w kompostowniku wpływa negatywnie na mikro- i makroorganizmy kompostujące. Do pryzmy kompostowej nie powinno się też dodawać nasion i pestek roślin (gdy wykiełkują, mogą zahamować proces rozkładu) oraz popiołu węglowego, zadrukowanego papieru (farb drukarska szkodzi roślinom).

Ile trwa kompostowanie i co przyspiesza kompostowanie?

To, ile trwa kompostowanie, zależy od wielu różnych czynników takich jak temperatura powietrza, wilgotność pryzmy, rodzaj kompostowanych odpadów, typ kompostownika.

Kompostowanie w pryzmie, a więc w stosie, trwa przeważnie około dwunastu miesięcy. Proces wyhamowuje dopiero przy temperaturach poniżej 0 stopni Celsjusza, więc jeżeli wyższe temperatury pojawiają się od wczesnej wiosny do późnej jesieni, jest szansa na skrócenie czasu produkcji kompotu nawet do sześciu miesięcy.

Jeszcze szybciej można uzyskać kompost, korzystając z kompostowników zamkniętych, tak zwanych termokompostowników. Jeżeli będziemy w nich utrzymywać optymalną wilgotność, proporcje składników bogatych w węgiel i azot oraz temperaturę, kompost można uzyskać już w kilka tygodni.

Co przyspiesza kompostowanie? Co dodać do kompostownika, aby skrócić proces zmiany odpadów organicznych w kompost? Ważnym czynnikiem jest wcześniejsze rozdrobnienie elementów, na przykład gałęzi, dużych roślin zielonych, skorupek jaj, kory drzew. Gdy wrzucamy na pryzmę suchą trawę, siano czy gałęzie, warto je zmoczyć – odpowiednia wilgotność przyspiesza proces rozkładu. Kluczowe jest także dostarczanie do różnych warstw kompostowanych odpadów tlenu. W małych kompostownikach wystarczy raz na jakiś czas (np. co dwa tygodnie) przerzucić pryzmę widłami. W dużych kompostownikach można pomyśleć na etapie budowy o włożeniu między odpadki rury perforowanej, przez której otwory do wnętrza pryzmy dostanie się tlen.

Przyspieszenie kompostowania możliwe jest także przez dodanie składników takich jak żywokost, trawa, pokrzywa, ale też obornika kurzego, gotowego kompostu, nawozu azotowego (np. saletry amonowej) czy tzw. szczepionek czy aktywatorów kompostowych bogatych w mikroorganizmy ułatwiające przetwarzanie odpadów organicznych w kompost.

Kompostowanie odpadów naturalnych ma wiele zalet. Przede wszystkim to ekologiczna i niedroga metoda wytwarzania nawozu, którą można wykorzystać w pielęgnacji wszystkich rodzajów roślin bez ryzyka przedawkowania. Bogaty w składniki odżywcze i jednocześnie bezpieczny dla zdrowia nawóz organiczny jest łatwo przyswajalny przez rośliny. Kiedy zdecydować się na kompostowanie? Jeśli jesteś miłośniczką pięknych kwiatów, posiadasz ogród warzywny lub ekologię stawiasz na pierwszym planie, ten sposób nawożenia na pewno przypadnie Ci do gustu!