Aloes – odmiany, uprawa w domu i właściwości aloesu

Aloes należy do rodziny sukulentów – obszernej grupy roślin, które wykształciły cechy umożliwiające życie na terenach ubogich w wodę. W warunkach naturalnych występuje na terenie Afryki, Madagaskaru oraz Półwyspu Arabskiego. Choć najczęściej kojarzy się z roślinką doniczkową, może mieć również postać drzewa lub liany. Odmiany dostępne w sklepach ogrodniczych to sadzonki o rozgałęzionych lub nierozgałęzionych pędach i mięsistych, zielonych liściach bogatych w odżywczy sok. Ozdobą aloesów są kwiaty o barwie czerwonej, pomarańczowej lub żółtej, w naturalnym środowisku zapylane przez owady i małe ptaki. Pielęgnacja aloesu nie jest trudna, a korzyści z posiadania go w domu mogą być duże – od wieków jest bowiem znany nie tylko jako roślina ozdobna, ale również jako środek medyczny i kosmetyczny.

Aloes – odmiany

Często spotykany aloes zwyczajny (Aloe vera) jest jedynym gatunkiem aloesu nieobjętym ochroną. Składa się z rozety grubych, mięsistych, czasem biało nakrapianych liści – słabo wykształcone kolce w niewielkiej ilości znajdują się na ich brzegach. Roślina osiąga maksymalnie 90 cm wysokości i rozkwita żółtymi kwiatami zebranymi w długie grona – w uprawie domowej może to nastąpić najwcześniej po 4 latach od zasadzenia. Aloes drzewiasty (Aloe arborescens) jest rośliną znacznie bardziej okazałą – wytwarza łodygę i ma postać rozgałęzionego krzewu o pędach zakończonych rozetami szarozielonych liści, pokrytych na brzegach niewielkimi kolcami. W warunkach naturalnych aloes drzewiasty może osiągać nawet 5 metrów wysokości, jednak uprawiany w Polsce jako roślina doniczkowa lub szklarniowa dorasta tylko do 1 metra.

Innym często spotykanym gatunkiem jest aloes uzbrojony (Aloe ferox) wyposażony w gęste, czerwonawe kolce zlokalizowane nie tylko na brzegach, ale również na płaskiej stronie liści. Aloes uzbrojony w warunkach naturalnych może osiągnąć wysokość 5 metrów, przybierając postać dorodnego drzewa. Jego efektowne, zebrane w duży kwiatostan kwiaty mają najczęściej czerwoną barwę, stąd też anglojęzyczna nazwa rośliny – red aloe. Niestety, w hodowli domowej nie ma raczej szans na zakwitnięcie, gdyż nie zdoła osiągnąć odpowiednich rozmiarów.

W doniczkach często uprawia się również aloes ościsty (Aristaloe aristata), którego nazwa pochodzi od białych, włosowatych kolców zlokalizowanych na liściach zakończonych charakterystycznymi “wąsami”. Tworzy rozety i jest rośliną idealną do hodowli domowej, osiąga bowiem maksymalnie 30 cm wysokości. W porównaniu do innych gatunków aloesów dość łatwo kwitnie – wytwarza pomarańczowe lub różowe kwiaty.

Stosunkowo mało znany jest aloes niski (Aloe humilis), którego liście są intensywnie zielone, gęste i najeżone mało kłującymi kolcami. Za bardzo ozdobny gatunek uważa się aloes tygrysi (Aloe variegata, aloes pstry) tworzący zwarte, trójkątne rozety – jego liście pokryte są charakterystycznymi białymi paskami, przypominającymi nieco wzór na sierści tygrysa.

Aloes – uprawa

Aloes świetnie sprawdzi się jako roślinka doniczkowa u osób, które nie mają zbyt wiele czasu na opiekę nad kwiatami. Jak na sukulenty przystało, aloesy potrzebują lekkiego, przepuszczalnego podłoża – może to być na przykład ziemia do kaktusów. Możemy również użyć zwykłej ziemi ogrodniczej, ale wówczas musimy wymieszać ją z piaskiem lub żwirem. Tak przygotowaną mieszanką napełniamy doniczkę z otworami w dnie, które umożliwią swobodny odpływ wody i zapobiegną „utopieniu” aloesu. Na dnie pojemnika warto usypać warstwę drenującą ze żwiru lub keramzytu.

Kwiat aloesu

Czy aloes kwitnie? Jak już zostało wspomniane, w warunkach domowych aloesy zakwitają rzadko, można jednak spróbować je do tego zachęcić. W środowisku naturalnym aloesy kwitną u schyłku zimy, gdy długość dnia wynosi około 10 godzin. Oznacza to, że do wytworzenia kwiatów rośliny te potrzebują dość dużych ilości światła. Nie oznacza to jednak, że aloes z wydaniem kwiatu czeka na silne słońce, wręcz przeciwnie – drugim wymogiem jest bowiem temperatura nie przewyższająca 10 stopni Celsjusza. Tak więc, jeśli chcemy aby nasza sadzonka doczekała się kwiatów, zimą musimy przechowywać ją w jasnym i chłodnym pomieszczeniu. Pamiętajmy również, że kwiaty pojawiają się na minimum kilkuletnich roślinach.

Aloes – choroby

Aloes jest rośliną bardzo wytrzymałą, co oznacza, że jest odporny zarówno na szkodniki, jak i na zaniedbania właściciela. Jednak rzeczą, która może mu zaszkodzić jest nadmierne podlewanie, zwłaszcza w zimie, gdy dostawy wody powinny być wstrzymane. “Utopiony” aloes po prostu gnije – proces zaczyna się od korzeni, ale szybko dotyka całej rośliny. Aloes zwija liście, stają się one wiotkie i cienkie, zaczynają je pokrywać brązowe plamy. W końcowej fazie rozmiękają i zaczynają przypominać maź.

Aloes – właściwości

Aloes powszechnie kojarzy się z rośliną o wielu prozdrowotnych właściwościach i wydaje się, że posiadanie jej w domu może być remedium na wiele dolegliwości, zwłaszcza tych związanych z kondycją skóry i włosów. Jednak czy każdy aloes jest leczniczy? Bynajmniej. Z całej wielkiej rodziny tych roślin lecznicze właściwości wykazuje 20 gatunków, zaś w farmacji wykorzystuje się tylko 2 z nich – aloes zwyczajny i aloes drzewiasty.

Liście aloesu składają się aż w 96% z wody. 4% suchej masy zawiera przede wszystkim błonnik pokarmowy i popiół, można znaleźć w nim także niewielkie ilości kwasów tłuszczowych. Oprócz tego w aloesie zwyczajnym występują łatwo przyswajalne aminokwasy, polisacharydy o działaniu przeczyszczającym i odtruwającym, kwas foliowy, biotyna, witaminy z grupy B, witamina C i E oraz wiele składników mineralnych np. magnez, potas, sód, wapń, fosfor, cynk czy żelazo. Występują w nim również saponiny – związki o działaniu ściągającym, myjącym i lekko odkażającym.

Z liści aloesu zwyczajnego wytwarza się mleczko aloesowe, które po wysuszeniu tworzy brązową żywicę o nazwie alona. Innym produktem jest żel aloesowy w postaci świeżego miąższu lub miąższu po ekstrakcji. Badania naukowe wykazują, że sok z aloesu ma właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe i przeciwbólowe. Spożywany doustnie sok wspomaga odporność, łagodzi stany zapalne w organizmie i podrażnienia błon śluzowych przewodu pokarmowego oraz pomaga w regeneracji i odbudowie tkanek. Reguluje mikroflorę przewodu pokarmowego, łagodzi ból i ułatwia trawienie.

Aloes – zastosowanie

W celu zachowania wartościowych składników miąższ aloesu zostaje utrwalony za pomocą substancji przeciwutleniających. W takiej formie trafia do produkcji leków, kosmetyków oraz preparatów odżywczych. W dermatologii aloes stosuje się jako substancję o działaniu zmiękczającym naskórek, a także osłaniającym, łagodzącym i zapobiegającym przesuszeniu. Za pomocą żelu aloesowego wspomaga się leczenie oparzeń, odmrożeń i zmian skórnych po radioterapii, stosuje się go także w leczeniu trądziku, przebarwień, blizn i różnorodnych chorób skóry. Stosowane wewnętrznie preparaty z aloesem pomagają przy zaburzeniach pracy wątroby, wrzodach żołądka i dwunastnicy, zaburzeniach metabolizmu i spadku odporności. Wyciąg z aloesu wspiera gospodarkę lipidowo-węglowodanową organizmu, co przekłada się na utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi oraz cukru.

Aloes zyskał również zastosowanie w kosmetologii, w której wykorzystuje się go do sporządzania środków dedykowanych skórze suchej, dojrzałej, wrażliwej i trądzikowej. Nawilża naskórek, łagodzi podrażnienia i stany zapalne, chroni przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych. Sprawdza się także w pielęgnacji włosów – uelastycznia je, wzmacnia i likwiduje łupież. Aloes stosuje się również jako naturalny dezodorant, zapobiegający powstawaniu nieprzyjemnego zapachu potu.

Żel z aloesu można również przygotować w domu. Wystarczy odłamać liść co najmniej 3-letniej rośliny, odciąć jego brzegi, po czym przekroić wzdłuż i łyżeczką wybrać ze skórki przezroczysty miąższ.

UWAGA! Sok lub miąższ aloesu należy stosować w umiarkowanych dawkach – nadmierne użycie może spowodować biegunkę oraz poparzenia skóry. Nie należy go stosować u małych dzieci oraz kobiet w ciąży i karmiących. Przy pozyskiwaniu miąższu należy dokładnie oddzielić skórkę liści, gdyż posiada ona substancje o silnym działaniu przeczyszczającym. Przed sporządzeniem domowego preparatu należy sprawdzić czy roślina, którą posiadamy na pewno jest aloesem – podobna do niego bywa agawa czy haworsja, które mogą zawierać szkodliwe toksyny.